Đối với một số người, đợt tăng giá mạnh mẽ của vàng và các kim loại quý cho thấy một sự chuyển dịch mang tính bước ngoặt trong trật tự tài chính toàn cầu. Và Trung Quốc đóng vai trò rất lớn trong điều đó.
“Quyền năng” của vàng trong quá khứ
Trong phần lớn lịch sử nhân loại được ghi chép lại, vàng luôn nằm ở trung tâm của các hệ thống kinh tế. Từ Aureus – đồng tiền vàng của Đế chế La Mã – cho đến những kho báu vàng khổng lồ của Tân Thế giới giúp Tây Ban Nha vươn lên trở thành siêu cường đầu tiên của thế giới, vàng — và ai là người nắm giữ nó — đã định hình tiến trình của lịch sử.
Các ngân hàng trung ương, đặc biệt là Trung Quốc, đã tăng mạnh dự trữ vàng trong khoảng một năm trở lại đây. Đến tháng 10 năm 2025, khi người dân xếp hàng dài để mua vàng vật chất ở nhiều thành phố trong nước, không ít người bắt đầu đặt ra những câu hỏi lớn: Trung Quốc đang toan tính điều gì? Và liệu vàng có đang phát đi tín hiệu gì đó — thứ có thể định hình cục diện trong những tháng tới?
Năm 1997, Ngân hàng Dự trữ Úc (RBA), theo chỉ đạo của Bộ trưởng Tài chính khi đó là Peter Costello, đã bán phần lớn dự trữ vàng của quốc gia, với hơn 165 tấn vàng được bán ra trên thị trường mở.
Úc không phải là trường hợp duy nhất — trong vài thập kỷ gần đây, cả Anh và Canada cũng đã bán phần lớn dự trữ vàng của mình.
Tóm lại, không quá lâu trước đây, xét trong bức tranh lịch sử rộng lớn, vàng từng bị giới kinh tế và tài chính xem là dư thừa, một di tích của thời kỳ đã qua.
Sau khi thế giới rời xa vàng kể từ đỉnh cao của nó vào tháng 9 năm 1980, giá vàng đã duy trì ở mức thấp hơn đỉnh đó suốt hơn 26 năm (đến năm 2008).
Nếu điều chỉnh theo lạm phát, thì mãi đến tháng 10 năm ngoái, giá vàng mới chính thức phục hồi về mức đỉnh cũ — một quá trình kéo dài hơn 44 năm.
Biểu đồ giá vàng điều chỉnh theo lạm phát
Thời thế thay đổi
Khi các chính phủ và ngân hàng trung ương phương Tây đóng băng khoảng nửa nghìn tỷ USD tài sản dự trữ của Nga vào năm 2022, sau khi Moscow tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, một cú sốc lớn đã lan ra toàn cầu.
Theo lời Simon Ree, tác giả và chuyên gia kỳ cựu trên thị trường tài chính: “Bắc Kinh đã rút ra một bài học quan trọng: vàng không thể bị trừng phạt... và có thể đóng vai trò như một tường lửa chống lại việc vũ khí hóa đồng USD.”
Đó là bài học mà Trung Quốc và nhiều quốc gia khác đã nhanh chóng hành động theo.
Trong năm 2019, các ngân hàng trung ương và tổ chức tài chính trên toàn cầu đã mua ròng 605 tấn vàng. Đến tháng 6 năm 2023, trên cơ sở 12 tháng liên tiếp, mức mua ròng đã tăng lên hơn 1.300 tấn — gấp đôi so với chỉ bốn năm trước.
Ngân hàng Trung ương và các tổ chức tài chính mua ròng vàng
Không lâu sau đó, giá vàng bắt đầu tăng đều đặn rồi bứt phá mạnh mẽ, từ $1.632/Oz vào tháng 10 năm 2022 lên tới gần $4.400/Oz trong tuần trước.
Trong khi đó, Bắc Kinh đã bắt đầu nỗ lực trở thành “người giữ hộ” (custodian) dự trữ vàng của nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế, nhằm củng cố thêm vị thế của mình trong hệ thống tài chính toàn cầu.
Giành được niềm tin của các quốc gia khác để giữ hộ vàng của họ vốn là một thách thức lớn trong lịch sử, nhưng khi làm được điều đó, nó thể hiện mức độ tin cậy sâu sắc và ảnh hưởng địa chính trị đang gia tăng.
Theo phân tích của Torsten Slok, Chuyên gia kinh tế trưởng của Apollo Global Management, vai trò của Trung Quốc trong nhu cầu vàng hiện nay là yếu tố then chốt khiến giá vàng tăng mạnh gần đây: “Trung Quốc đang đóng vai trò chủ chốt trong làn sóng tăng giá vàng, nhờ vào hoạt động mua vàng của ngân hàng trung ương, giao dịch chênh lệch giá (arbitrage trading), cùng với nhu cầu đầu cơ và tích trữ an toàn ngày càng tăng trong giới hộ gia đình Trung Quốc”
Trong bài bình luận, Slok cũng dẫn các số liệu từ thị trường hàng hóa tương lai của Trung Quốc, cho thấy lượng vàng được tích trữ trong nước đã tăng vọt trong vài tháng gần đây.
Mức tồn kho vàng của Trung Quốc, lượng vàng lưu kho theo chứng quyền
Nhà tiên phong ngân hàng Mỹ J.P. Morgan từng nói: “Vàng là tiền. Mọi thứ khác chỉ là tín dụng.”
Đến năm 2025, Ray Dalio — nhà quản lý quỹ phòng hộ (hedge fund) nổi tiếng của Mỹ — đang đưa ra một lập luận tương tự: “Vàng đã bắt đầu thay thế một phần trái phiếu kho bạc Mỹ (US Treasuries) như tài sản phi rủi ro trong nhiều danh mục đầu tư — đặc biệt là của các ngân hàng trung ương và các tổ chức tài chính lớn.
“Và nếu nhìn từ góc độ lịch sử dài hạn, bất kỳ ai cũng sẽ thấy rằng, so với trái phiếu kho bạc Mỹ hay bất kỳ khoản nợ định danh bằng tiền pháp định nào khác, vàng mới là tài sản thực sự ít rủi ro hơn.”
Nếu Dalio đúng và xu hướng này tiếp tục, điều đó sẽ đánh dấu một bước ngoặt lớn so với hệ thống dự trữ toàn cầu dựa trên trái phiếu chính phủ Mỹ, vốn thống trị suốt hơn nửa thế kỷ qua.
Về dài hạn, kịch bản này có thể dẫn đến một sự dịch chuyển địa chấn thực sự — làm thay đổi tận gốc các “mảng kiến tạo” của hệ thống tài chính toàn cầu.
Nhìn về phía trước
Trong giới tài chính và kinh tế, quan điểm về đà tăng vọt của giá vàng hiện nay rất đa dạng, trải dài trên một phổ ý kiến rộng giữa hai cực đối lập.
Đối với một số người, đây là tín hiệu cảnh báo của thị trường — rằng các chính phủ và ngân hàng trung ương đang hành động thiếu trách nhiệm, đặt dấu hỏi về tính bền vững của tiền pháp định (fiat currency) và trật tự tài chính quốc tế do Mỹ dẫn dắt.
Ở phía đối lập, nhiều người lại xem đây là một bong bóng đầu cơ mới, nối tiếp chuỗi bong bóng trước đó trong lịch sử, với nền tảng là nhu cầu mua vàng từ các chính phủ và ngân hàng trung ương, rồi lan rộng ra công chúng, minh chứng bằng cảnh người dân xếp hàng mua vàng trên đường phố ở Úc.
Giá vàng có thể đang trong một bong bóng, giống như nhiều lần khác kể từ khi Tổng thống Mỹ Richard Nixon chấm dứt chế độ bản vị vàng năm 1971.
Tuy nhiên, cũng hoàn toàn có khả năng rằng sự tăng giá này phản ánh phần nào sự mất niềm tin vào nền tảng của hệ thống tài chính – kinh tế hiện tại do Mỹ dẫn dắt — một hệ thống vốn được thiết kế khiến sức mua của đồng tiền liên tục suy giảm, không chỉ ở Úc mà trên toàn thế giới.
Trong khi đó, tại Trung Quốc, chính phủ vẫn tiếp tục tích lũy dự trữ vàng và nhiều nhà quan sát cho rằng Đảng Cộng sản Trung Quốc đang làm điều này ở quy mô lớn hơn nhiều so với số liệu công bố chính thức — đến mức mà Simon Ree gọi đây là “Thuyết âm mưu vàng vĩ đại” (The Great Gold Conspiracy Theory).
Câu hỏi lớn nhất hiện nay là: Chương mới trong lịch sử của vàng này sẽ kết thúc như thế nào?
